Edmund Zieliński należy do ścisłego grona wybitnych twórców związanych z pomorską kulturą ludową – jest cenionym rzeźbiarzem i malarzem, aktywnym publicystą i pisarzem, prowadzi szeroką działalność społeczną i edukacyjną. Od sześćdziesięciu lat aktywnie przyczynia się do zachowania i kontynuowania pomorskiego – głównie kociewskiego i kaszubskiego – materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Urodził się w 1940 roku na Kociewiu we wsi Białachowo w województwie pomorskim. Jest synem przedwojennego nauczyciela Bernarda i Zofii z domu Redzimskiej. W Białachowie i pobliskim Zblewie spędził dzieciństwo i wczesną młodość. Obecnie mieszka w Gdańsku. Nigdy jednak nie zapomniał o swoich kociewskich korzeniach, zawsze akcentował przynależność do tego regionu, do jego kultury i tradycji. Kociewie stale obecne jest w jego twórczości, stanowi ważny obszar zainteresowań i punkt odniesień tożsamościowych, tam znajduje inspiracje, tematy i wzorce dla rozwijania swoich pasji, okazuje także wielką dbałość o popularyzację i pielęgnowanie kociewskich tradycji.
Jego pierwsze zainteresowania twórcze wiążą się z pracą w glinie (tworzywo to wykorzystywał także w dzieciństwie wykonując m.in. główki dla lalek do teatrzyku kukiełkowego w białachowskiej szkole). Szybko porzucił jednak ten materiał na rzecz rzeźby w drewnie, którą zajmuje się nieprzerwanie od 1961 roku. Przez lata doskonalił swój artystyczny warsztat i wypracował własną, oryginalną formę wypowiedzi artystycznej, utrzymaną w konwencji rzeźby ludowej. Jego twórczość osadzona jest zarówno w tradycyjnej tematyce ludowej, jak i w zagadnieniach związanych z aktualnymi wydarzeniami. Podejmuje głównie wątki sakralne, ale także rodzajowe. Obok przedstawień figuralnych i płaskorzeźb wykonuje zabawki, instrumenty ludowe, szopki bożonarodzeniowe, a ostatnio szczególnie często różnorodne formy ptaków o fantazyjnych, „rajskich” kształtach i kolorach. Jego rzeźby wyróżnia zwarta kompozycja o mocnej bryle i wielkiej sile wyrazu podkreślonej zwykle odważną i żywą kolorystyką (jedynie w pierwszych latach twórczości powstawały rzeźby niepolichromowane). Rzeźbiarz z powodzeniem łączy prostą formę z malarską ekspresją. Oszczędnymi środkami wyrazu potrafi zwrócić uwagę na zasadniczy przekaz artystyczny przyjmujący oryginalną, niekiedy zaskakującą formę.
Jego rzeźby prezentowane były na ponad czterdziestu wystawach krajowych i zagranicznych, w tym siedmiu wystawach indywidualnych. Brał udział w licznych konkursach, uzyskując nagrody i wyróżnienia oraz uznanie ekspertów i popularność. Dziesiątki jego rzeźb znajdują się w kolekcjach muzealnych, między innymi w Białymstoku, Gdańsku, Krakowie, Płocku, Starogardzie Gdańskim, Wągrowcu, Toruniu i Warszawie. Wiele z nich trafiło także do kolekcji prywatnych – krajowych (m.in. Lugwiga Zimmerera) i zagranicznych – do Anglii, Danii, Niemiec, Holandii, Finlandii, Francji, Austrii, USA, Australii. Jego rzeźby – wielkoformatowe krzyże i przedstawienia świętych, a także szopki bożonarodzeniowe znajdują w pomorskich kościołach oraz kaplicach w Gdańsku, Gdyni, Bytoni, Nowej Wsi Przywidzkiej, Zblewie, Sierakowicach i Wielu.
Jest twórcą o różnorodnych zainteresowaniach artystycznych i wyjątkowych uzdolnieniach, poza rzeźbami wykonuje również prace malarskie – od 1989 roku konsekwentnie i z powodzeniem maluje na szkle, wzorując się na dawnych kaszubskich obrazach zachowanych w zbiorach muzealnych; – w 1995 roku zajął się także malarstwem na płótnie przedstawiając w nim głównie kociewskie krajobrazy wraz z elementami architektury szczególnie bliskich mu rodzinnych stron.
Od 1978 roku okazjonalnie wykonuje również linoryty, których odbitki służą jako kartki okolicznościowe, życzenia świąteczne, ozdoby na dyplomach. Bywa ilustratorem, w 1997 roku wykonał ilustracje do Bajki o cudownej jabłoni Janiny Wójcik. Dwukrotnie współpracował z Państwowym Teatrem Lalki i Aktora „Miniatura” w Gdańsku. Nie lada wyzwaniem było zlecenie wykonania siedemnastu rzeźb do przedstawienia Ludowa szopka polska, przygotował je wspólnie z braćmi rzeźbiarzami – Jerzym i Rajmundem. Kolejne rzeźbiarskie zadanie wiązało się z wykonaniem zabawek ludowych wykorzystanych w scenografii do bajki H.Ch. Andersena Mały Klaus i Duży Klaus, powstało wówczas około siedemdziesięciu różnorodnych elementów scenograficznych.
Edmund Zieliński jest aktywnym publicystą, bywa także poetą. Od wielu lat opisuje i dokumentuje działalność twórców ludowych i wszelkie wydarzenia kulturalne regionu, zwłaszcza ukochanego Kociewia. Zgromadził obszerny materiał źródłowy – fotografie, filmy i zapisy na taśmie magnetofonowej. Swoje materiały (dziesiątki artykułów i felietonów) publikuje m.in. w miesięczniku „Pomerania”, w „Gazecie Kociewskiej” i „Kociewskim Magazynie Regionalnym”, w kwartalniku „Twórczość Ludowa” i roczniku „Rydwan”. Jest autorem i wydawcą siedmiu obszernych publikacji. Książki Na ścieżkach wspomnień… (2009 i 2010) są zbiorem felietonów pozwalających poznać przestrzenie kultury ludowej widzianej z perspektywy autora – artysty ludowego, animatora kultury i społecznika.
W 2010 roku wydał książkę Ołtarz papieski dłutem stworzony, to swoisty dokument budowy papieskiego ołtarza w Sopocie w 1999 roku. Książka ma wysoką wartość źródłową i poznawczą, przedstawia proces tworzenia dzieła przez pomorskich artystów. W kolejnych latach ukazały się następne publikacje: Losy rodu Stachowiaków (2016), Drogi Krzyżowe Kaszub i Kociewia (2017), Z Kręga przez Sant`Omero do Nowego (2018), Bytońskie plenery na tle kultury i sztuki ludowej Kociewia (2020).
Od 1972 roku jest członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Z Jego inicjatywy w 1978 roku powstał Gdański Oddział Stowarzyszenia, w którym przez 25 lat (kadencje 1978–1983 i 1993–2013) pełnił funkcję prezesa, od 2014 roku jest Prezesem Honorowym.
Z wielkim zapałem uczestniczy i współorganizuje plenery dla twórców ludowych, w ostatnich latach szczególnie związany jest z Plenerem Artystów Ludowych Pomorza organizowanym w Zespole Szkół Publicznych w Bytoni na Kociewiu. Efektem jednego z plenerów (2010 rok) było powstanie Kalwarii Kociewskiej – drogi krzyżowej usytuowanej przy bytońskim kościele a wykonanej według projektu Edmunda Zielińskiego przez kociewskich i kaszubskich rzeźbiarzy.
Od dziesięcioleci z powodzeniem współpracuje z wieloma instytucjami w Trójmieście i na terenie województwa pomorskiego – między innymi z muzeami w Gdańsku, w Starogardzie Gdańskim, Bytowie, Wejherowie, Wdzydzach Kiszewskich, a także z ośrodkami kultury i szkołami. Od 1961 roku przez ponad czterdzieści lat współpracował z Centralą Przemysłu Ludowego i Artystycznego CEPELiA.
Edmund Zieliński jest twórcą niezwykłym, wszechstronnym i utalentowanym, konsekwentnie i z wielką pracowitością realizującym swe życiowe – artystyczne i społeczne – pasje. Przez lata wielowątkowej i wielowymiarowej aktywności w propagowaniu kultury regionalnej i zaangażowanie w integrowanie środowiska twórców pomorskich zaskarbił sobie szacunek wśród odbiorców jego twórczości i podejmowanych działań.
Odznaczenia i nagrody:
- Srebrny Krzyż Zasługi, 1988;
- Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, 1989;
- Medal Teodory i Izydora Gulgowskich, 1992;
- Medal 40-lecia Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, 1997;
- Złoty Krzyż Zasługi, 1998;
- Nagroda im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”, 2001;
- Tytuł Honorowego Obywatela Gminy Zblewo;
- Brązowy medal „Bene Merenti”, 2007;
- Srebrny medal „Bene Merenti”, 2008;
- Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, 2008;
- Medal 60-lecia Cepelii, 2009;
- Statuetka „Kociewskie Pióro, 2010;
- Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, 2011;
- Nagrodę Marszałka Pomorskiego Urzędu Marszałkowskiego, 2018;
- Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kategorii „twórczość ludowa”, 2021.
Wystawy:
- Wystawa jubileuszowa z okazji 60-lecia aktywności twórczej, Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim, 2021;
Bibliografia i źródła:
- Gilewska E., Jubileusz 60-lecia twórczej aktywności Edmunda Zielińskiego, „Twórczość Ludowa” 2021i, nr 1-2, s. 29-31;
- Kulikowska K., Modlitwa rzeźbiarza. Twórczość Edmunda Zielińskiego, Gdańsk 2005.
- Zdrojewski L.J., Czogała I., Życie i działalność Edmunda Zielińskiego w 60-lecie twórczości artystycznej, Zblewo 2021;
- Zieliński E., 25 lat prezesowania dobiegło końca, maszynopis – archiwum Oddziału Gdańskiego STL.
- Zieliński E., Ołtarz papieski dłutem stworzony, Gdańsk 2010;
- Zieliński E., Drogi krzyżowe Kaszub i Kociewia Sianowo-Hopowo-Bytonia, Gdańsk 2017.
Inne źródła:
Informacje i materiały znajdujące się w archiwum Oddziału Gdańskiego STL oraz w Archiwum STL w Lublinie.
https://www.facebook.com/muzeumkociewie/videos/217890423731609
Opracowanie: Katarzyna Kraczoń
