Antoni Baran urodził się w 1930 roku w Opocznie. Zdolności i zamiłowanie do sztuki ludowej odziedziczył po swojej matce, twórczyni znanej z wykonywania pająków, bukietów kwiatowych oraz haftowania ręczników, koszul, obrusów i serwet. Przyszły twórca od początku wykazywał zdolności snycerskie i tworzył ozdobne drzwi i szczyty domów, drewniane zabawki, laski.
Pierwsze jego prace rzeźbiarskie powstały w latach pięćdziesiątych XX wieku. Wykonane zostały na konkurs sztuki sakralnej zorganizowany przez Oddział Stowarzyszenia PAX w Kielcach. Wtedy też rozpoczęła się współpraca artysty z „Veritasem”, „Desą” i „Cepelią”. Zawarł wówczas znajomość ze znanym kolekcjonerem polskiej sztuki ludowej – Ludwigiem Zimmererem, w którego zbiorach znalazło się wiele wczesnych prac twórcy.
W następnych latach uczestniczył z dużym powodzeniem w konkursach i wystawach sztuki ludowej.
Jego rzeźby znajdują się w etnograficznych zbiorach muzealnych (Kielce, Warszawa, Tomaszów Mazowiecki, Radom, Łódź, Kraków, Opoczno), a także w kolekcjach prywatnych w kraju i zagranicą.
W twórczości Antoniego Barana dominowała tematyka sakralna. Najczęściej wykonywał on przedstawienia maryjne, chrystologiczne, pasyjne czy też ilustrujące historie biblijne. Tematem wielu rzeźb są postaci świętych (św. Jan Chrzciciel, św. Florian, św. Maksymilian Kolbe), aniołów, papieża, biskupów. Mniej liczne są prace prezentujące tematykę obrzędową i świecką.
Rzeźby mają różnorodną formę przestrzenną – od najczęściej wykonywanych, reliefowo ujętych ołtarzy i kapliczek (np. „Ostatnia wieczerza”, „Żłobek”, „Matka Boska Karmiąca”, „Święta rodzina”, „Święty Florian”) po rzeźby pełne („Frasobliwy”, „Anioł”, „Niepokalana”, „Papież”) i wielopostaciowe, przestrzenne („Kolędnicy”, „Kapela”, „Ostatnia wieczerza”, „Orka”). Najbardziej wyrazistą cechą formalną prac Antoniego Barana jest wielobarwna polichromia. Ograniczona gama kolorystyczna (czerwień, brąz, błękit, granat, biel) podkreśla rytmikę i symetrię kompozycji. Wielobarwną polichromię wzbogaca efekt migotliwych lśnień, rozjaśniający obraz i jego nastrój. Artysta osiągał go dzięki zastosowaniu złotej i srebrnej zdobiny, plamki, równomiernie rozłożonej na jednolitej płaszczyźnie barwnej tła lub postaci. Najstarsze rzeźby mają stonowaną kolorystykę i niewielkie rozmiary oraz wyrazistą snycerkę. Późniejsze prace charakteryzowały się większą ilością złoceń oraz bardziej intensywnych barw polichromii.
Antoni Baran od 1977 roku był członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Zmarł w 2013 roku.
Nagrody i odznaczenia:
- Odznaka „Za Zasługi dla Województwa Piotrkowskiego”, 1984;
- Nagroda im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”, 1997.
Wystawy:
- Polska Sztuka Ludowa, STL, Lublin, 2004, wystawa zbiorowa;
Bibliografia i źródła:
- Materiały i dokumenty zgromadzone w teczce osobowej twórcy, Archiwum STL w Lublinie.
- Katarzyna Markiewicz, Antoni Baran, https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-antoni_baran.
- Bogurat Wiesława, Pająk Michał, Mistrzowie tradycji. Twórcy ludowi Oddziału Piotrkowskiego Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Tomaszowie Mazowieckim w 40-lecie działalności, Tomaszów Mazowiecki 2016.
- 50 lat Targów Sztuki Ludowej w Kazimierzu. Wydawnictwo jubileuszowe, Lublin 2017.
Opracowała: Katarzyna Kraczoń
