Bronisław Pietrak (1914–1997)

Wśród bezpośrednich założycieli Stowarzyszenia Twórców Ludowych widnieje nazwisko Bronisława Pietraka z Gutanowa (pow. Puławy). Znany był przede wszystkim jako autentyczny kowal, z czym pewnie wiąże się powiedzenie, że on wykuł Stowarzyszenie i w konsekwencji przez wiele lat, jako prezes, je prowadził. W późniejszym okresie z powodzeniem wykonywał także dosyć misterne wycinanki. Natomiast trochę zapomniana jest dzisiaj jego twórczość literacka.

Bronisław Pietrak urodził się 24 maja 1914 roku w Miłocinie, powiat lubelski, w rodzinie pracowników folwarcznych. Jego ojciec był stróżem. Ze względu na trudne warunki materialne swoją edukację zakończył na siedmiu klasach szkoły powszechnej. Dalszą naukę odbywał już w warsztacie kowalskim, zakończoną w 1933 roku zdobyciem uprawnień zawodowych. Od 1926 roku zamieszkał w Gutanowie, gdzie w 1937 roku został zatrudniony jako dworski kowal. Po wyzwoleniu, z reformy rolnej otrzymał 1,5 hektara ziemi i zaczął pracować na własnym gospodarstwie rolnym w Gutanowie, prowadząc równocześnie kuźnię. Jednakże zasłynął nie tyle  jako kowal-rzemieślnik, ale jako kowal – ludowy artysta. Jego prace – świeczniki, krzyże, kinkiety, popielniczki itp., ozdobione tradycyjnymi motywami roślinnymi czy zoomorficznymi, znalazły nabywców w mieście. Zostały także nagradzane na konkursach lokalnych i ogólnopolskich. W 1979 roku przeniósł się do Lublina. Zmarł 28 października 1997 roku. Jest pochowany w Garbowie na miejscowym cmentarzu. Można powiedzieć, że w ten sposób powrócił do swojej małej ojczyzny.

Pierwsze inspiracje dla swojej twórczości wiąże z tragicznymi przeżyciami rodzinnymi – śmiercią trojga dzieci. Jak sam wspomina – pisze od 1946 roku a jego debiut przypada na październik 1956 roku, kiedy to w „Głosie Ziemi Puławskiej” opublikowano dwa jego wiersze. Z kolei, pierwszy samodzielny tomik poetycki – „Kąkole” został wydany w Lublinie w 1963 roku, jako piąty tom „Lubelskiej Biblioteki Ludowej”. Ponadto publikował w licznych czasopismach, takich jak: „Chłopska Droga”, „Dziennik Ludowy”, „Zielony Sztandar”, „Zarzewie”, „Nowy Nurt”, „Głos Młodzieży Wiejskiej”, „Gospodyni”, Gromada – Rolnik Polski”, „Kierunki”, „Nowa Wieś”, „Nadodrze”, „Teatr Ludowy”, „Tygodnik Kulturalny”, „Kamena”, „Zwierciadło”, „Życie Literackie”, „Nasza Wieś”, „Biuletyn Informacyjny STL”, „Twórczość Ludowa”, „Polska Sztuka Ludowa”, „Sztandar Ludu”, „Kurier Lubelski”, „Rolnik Lubelski”, „Słowo Powszechne”, „Wrocławski Tygodnik Katolików”, „Orka”, „Zorza Świąteczna” i w innych.

Jan Adamowski w bogatej twórczości B. Pietraka wskazuje kilka zróżnicowanych nurtów tematyczno-stylistycznych. W poezji wyróżnia się cykl wierszy, które można opisać jako pieśni; nawiązują one do tradycji pieśni ludowej, jej zespołu poetyzmów i sposobów konstruowania tekstu; część z nich przybiera formę ludowej przyśpiewki. Na uwagę zasługuje również cykl trenów, do których należą zarówno wczesne wiersze żałobne o zmarłych dzieciach, ale przede wszystkim liryki poświęcone zmarłej żonie. Ponadto od początku w twórczości poety z Gutanowa obecna jest też twórczość satyryczna i humorystyczna, w której krytykuje i wyszydza drobne, ale przede wszystkim zasadnicze przywary– jak chociażby pijaństwo czy wady społeczne. Obok wskazanych jest też ciekawy nurt tekstów autotematycznych. Z kolei w prozie do wyróżniających się zakresów twórczości B. Pietraka należą humorystyczne gawędy, czasem o charakterze przypowieści. Osobnym nurtem w dorobku poety-kowala są natomiast wypowiedzi o charakterze publicystycznym – dotyczące głównie kultury wiejskiej oraz działalności Stowarzyszenia Twórców Ludowych, w tym statusu twórcy ludowego. W literackiej twórczości B. Pietraka specjalną rolę odgrywa gwara ludowa. Z jednej strony wypowiedziom artystycznym przydaje ona autentyczności – szczególnie w tekstach typu obyczajowego, a z drugiej, w tekstach o charakterze lirycznym – sama kształtuje ich artyzm.

8 czerwca 2018 roku w Garbowie staraniem Wójta oraz Gminnej Biblioteki Publicznej w Garbowie odbył się festyn „Bronisław Pietrak – Chłopski piewca Lubelszczyzny” w 100-lecie urodzin artysty. Ukoronowaniem obchodów było wydanie książki Uparty kowal z Butanowa – opowieść o Bronisławie Pietraku, autorstwa Iwony Woźniak i Lucyny Żak, ukazującej dorobek artysty.

Nagrody i odznaczenia:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Nagroda artystyczna im. Jana Pocka, 1973
• Nagrodę im. Oskara Kolberga, 1988
• Nagroda Krakowa im. J. Marka, 1991
• Nagroda Polskiego Radia, 1994–1996
• Zasłużonego Działacza Kultury
• Brązowy Krzyż Zasługi
• Odznaka Tysiąclecia Państwa Polskiego
• Medal „Za zasługi dla województwa lubelskiego”

Konkursy:

• Konkurs kowalstwa ludowego, Sekcja Badania Plastyki Ludowej Oddziału PAN w Krakowie i Wydział Kultury
  Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie, 1960, I nagroda;
• Konkurs Ministerstwa Kultury i Sztuki na Kowalstwo Artystyczne, Warszawa 1961, III nagroda;
• Targi Poznańskie, trzykrotne wyróżnienie;
• Ogólnopolski Konkurs Kucia Artystycznego,  Zarząd Główny Stowarzyszenia Twórców Ludowych, Cepelia oraz redakcja „Chłopskiej Drogi”, 1970, I nagroda.
  

Wystawy:

• Jubileusz 50-lecia pracy twórczej Bronisława Pietraka, KDTL. Lublin, 1996, wystawa indywidualna;
• Bronisław Pietrak – twórca z Gutanowa – kowalstwo, wycinanka, twórczość literacka, Muzeum Regionalnym PTTK
  w Puławach, 1997, wystawa indywidualna.
  

Publikacje autorskie:

• Kąkole, 1963.
  
• Bełżycko fujara, wstęp Michał Łesiów, Warszawa 1982.
• Chryzantemy, wstęp Elżbieta Rosiak-Niedźwiadek, 1976.
• Chłopskie treny, Lublin 1994.
•  Lodzia, Lublin 1996.
•  Moja droga do STL, „Biuletyn Informacyjny STL”, 1978 nr 15–16.
• Kroniki, cz. 1–4.
• Na przełaj przez życie, słowo wstępne Alina Aleksandrowicz, Lublin 1997.
  
•  Pamiętniki konia, Lublin 1996.
  
• Widziane zezem, przedmowa Tadeusz Kłak, Lublin 1993.
  
• Z łzą i humorem, wstęp Donat Niewiadomski, Lublin 1990.
  
• Życiorys własny, „Kalendarz Lubelski”, 1963.

Publikacje w edycjach zbiorowych:

• Wieś Tworząca, Lublin 1962 – 1983;
• Antologia współczesnej poezji ludowej, Warszawa 1967, 1972 i 1985;
• Od Bugu do Tatr i Bałtyku, Lublin 1965;
• Wiersze proste jak życie, Lublin 1966;
• Nasz chleb powszedni, Lublin 1983;
• Całe bogactwo domu, Lublin 1986;
• Ojczyzna, Lublin 1987;
• Pogłosy ziemi, Warszawa 1971;
• Zolnik, Lublin 1991;
• Ojca Świętego Polska światu dała, Kraków 1991;
• Polska nam Papieża dała, Kraków 1993;
• Prowadź nas w jasność, Lublin 1994;
• Ściga cię moje serce, Niepokalanów 1996;
• Gdzie pył chlebowy słońca sięga, Lublin 2001.

Bibliografia i źródła:

• Aleksandrowicz Alina, Bronisław Pietrak – chłopski piewca Lubelszczyzny, „Tygodnik Kulturalny”, nr 30.
• Głowacz Bożena, Jubileusz Bronisława Pietraka, „Twórczość Ludowa”,  1996,  nr 4.
  
• Kozicka Helena, Bronisław Pietrak – kowal swojego losu, „Twórczość Ludowa”, 1997, nr 4.
  
• Kozicka Helena, O kowalu, który wykuł stowarzyszenie, „Sztandar Młodych”, 5.09.1968.
  
• Kruczek Adam, Jak Bronisław Pietrak twórców ludowych organizował, „Słowo Powszechne”,
  22.07.1992, nr 116.
• Małagocki Krzysztof, Siłacz z Gutanowa, „Dziennik Wschodni”, 09.12.1997.
  
• Solecka Halina, Wspomnienie o Bronisławie Pietraku, „Głos Garbowa”, 1999, nr 12.
  
• Woźniak Iwona, Żak Lucyna, Uparty kowal z Gutanowa. Opowieść o Bronisławie Pietraku, Garbów 2014. https://cdn05.sulimo.pl/media/userfiles/garbow.pl/pliki/przewodniki_foldery/KOWAL_www.pdf

Wiersze Bronisława Pietraka

Daj nam chleba powszedniego

Kiedy się budzę ze snu rano,
Patrzę na brzaski rannej zorzy,
To myśl do Ciebie biegnie Panie,
Przed Tobą serce me się korzy.

Do Ciebie słowa ślę modlitwy,
Do mego Boga wprost do nieba,
– Bądź wola Twoja jako w niebie
I daj nam powszechnego chleba.

O chleb Cię proszę i o zdrowie.
Od Ciebie to zależy Panie,
Gdy pobłogosławisz nam urodzaj,
Wtedy dla wszystkich chleba stanie.

A więc wysłuchaj mojej prośby.
Którą zasyłam wprost do nieba.
Aby nam nigdy nie zabrakło …
Polskiego – razowego chleba.

Mój zwykły wiersz

Mój wiersz jest prosty, jak me życie.
Jak łan srebrnego żyta,
Jak śpiew skowronka nad rolnikiem,
Który za serce chwyta.

Mój wiersz się zrodził w wiejskiej chacie.
Wśród sadów, łąk i pól.
W nim jest zawarta radość wsi
W nim kryje się też ból.

Mój wiersz jest zwykły jak zadanie
Co pisze dziecię w szkole.
W nim opisuje radość wsi.
W nim smutek i niedolę.

Mój wiersz się zrodził, w moim sercu.
W tym wierszu szczerość tkwi.
Czasem ten wierszyk śmieszy nas
Czasem wyciska łzy.

Chcę w swoim wierszu wszystko dać
To co się z serca daje.
Opisać piękno polskiej wsi.
Jej życie i zwyczaje.

Ten prosty wiersz dla wszystkich jest.
I każden go rozumie.
I ten co wykształcenie ma –
I ten – co nic nie umie.

(Gutanów, dn. 4.01.1960 r. – z rękopisu Bronisława Pietraka) 

Opracowanie: Jan Adamowski