Franciszek Łojas Kośla urodził się 20 października 1946 roku w miejscowości Poronin leżącej na ternie Skalnego Podhala. Wychowywał się w tradycyjnej, wielopokoleniowej rodzinie góralskiej, gdzie praca na gospodarstwie i modlitwa wyznaczały rytm codziennego życia, przeplatany od święta czasem odpoczynku, góralskiej gawędy i przyśpiewki.
Swoje pierwsze wiersze zaczął pisać w połowie lat 60. XX wieku. Jak sam przyznał, bramą do świata poezji stały się książki, w których rozczytywał się jako nastolatek, wypasając owce na pobliskich pastwiskach. Lektura książek rozbudziła w nim poetycką wyobraźnię i wyzwoliła potrzebę tworzenia. W ukształtowaniu artystycznej drogi F. Łojasa Kośli ważną rolę odegrał Andrzej Skupień Florek, znany ówcześnie podhalański poeta, który rozpalił w nim na dobre „żar tworzenia”. Równie istotne dla początkującego poety z Poronina były spotkania oraz warsztaty literackie prowadzone przez krakowskiego poetę i znawcę góralszczyzny Tadeusza Staicha. To właśnie wtedy Kośla związał się środowiskiem podhalańskich poetów ludowych i zakopiańskich literatów. Wstąpił do Klubu Literackiego przy Związku Literatów Polskich w Zakopanem.
W 1971 został członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Włączył się także w działalność regionalną wstępując w 1974 roku w szeregi Związku Podhalan – najstarszej ogólnopodhalańskiej organizacji regionalnej. Ważnym okresem w jego życiu był kilkuletni pobyt w Stanach Zjednoczonych i przynależność do Związku Podhalan w Północnej Ameryce. Doświadczenie emigracji znalazło swoje odzwierciedlenie w amerykańskich utworach poety, które przybrały charakter buntu i apelu o silnym przesłaniu moralnym.
Twórczość Łojasa Kośli wyrasta z głębokiej więzi z rodzinną ziemią i całą podhalańską wspólnotą. Zakorzeniona jest w wartościach wyniesionych z ojcowskiego domu, ukształtowanych na fundamencie wiary chrześcijańskiej i regionalnej tradycji. Bóg, człowiek, ojcowizna i jej dziedzictwo to filary jego poetyckiego przesłania nasyconego społecznym zaangażowaniem. F. Łojas Kośla wierzył w sprawczą moc słowa. Podążając ścieżką wyznaczoną przez podhalańskich regionalistów pragnie słowem służyć rodnej ziemi, budować jej kulturę i kształtować ludzkie charaktery. W utworach nie tylko utrwalał piękno i specyfikę dawnego świata, ale także poruszał sprawy i problemy aktualne. Pragnął, by to dziedzictwo stało się zaczynem twórczej pracy na rzecz wszechstronnego rozwoju Podhala i budowania solidarności grupowej.
F. Łojas Kośla był poetą o wybitnej indywidualności. Przez lata wypracował oryginalny warsztat literacki, formę i język, w którym wyraża swe myśli. Swe utwory pisał w gwarze i języku ogólnym, niemniej to „mowa ojców” będąca symbolem więzi z tradycją przodków była dla poronińskiego poety podstawowym środkiem artystycznej wypowiedzi. W niej wypowiadał się najpełniej i najpiękniej. Często odgrzebywał zapomniane archaizmy, delektując się ich urodą tworzył zaskakujące świeżością metafory, epitety, porównania. W gwarze dzielił się też refleksją nad tajemnicą życia, formułował społeczne apele i odezwy.
F. Łojas Kośla był twórcą wszechstronnym. Jego bogaty dorobek literacki obejmuje utwory poetyckie, teksty publicystyczne, szkice etnograficzne, opracowania z zakresu historii regionu, utwory sceniczne oraz tradycyjne przyśpiewki. Wiele miejsca w swym pisarstwie poświęcał zagadnieniom związanym z podhalańskim ruchem regionalnym. Przybliżał postaci i wydarzenia, które kształtowały dzieje i kulturę Podhala. Był także dokumentalistą. Gromadzi materiały z zakresu folkloru słownego, dokumenty urzędowe. Tworzył glosariusze gwary podhalańskiej. W swoim archiwum posiadał cenny zbiór starych fotografii oraz listów podhalańskich emigrantów. Część swych materiałów, m.in. zbiór 750 przyśpiewek oraz słownik liczący ok. 1100 haseł gwarowych przekazał dr Witoldowi Paryskiemu, autorowi Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej.
Literacką twórczość poeta z Poronina łączył z aktywną postawą społeczną. Angażował się w działalność lokalnych instytucji kultury, stowarzyszeń i zespołów. Pisał dla nich okolicznościowe teksty, programy, scenki rodzajowe, dialogi oraz przyśpiewki. Jego współpraca z zespołem „Regle” z Poronina zaowocowała w 2010 roku powstaniem opery góralskiej „Naski świat”, która została entuzjastycznie przyjęta przez podhalańskich odbiorców i media. Kilka miesięcy po tym wydarzeniu, Łojas Kośla rozpoczął pracę nad librettem do opery pt. Ojciec Święty Jan Paweł II na Podhalu. Dzieło reżyserowane w dwóch niezależnych grupach w Polsce i w Stanach Zjednoczonych zaprezentowano m.in. w Teatrze Narodowym w Warszawie, Operze Krakowskiej, Teatrze Capranica w Rzymie oraz w Copernicus Center w Chicago.
Wiersze i teksty publicystyczne F. Łojasa Kośli publikowane były w wielu czasopismach w Polsce i za granicą, m.in. w „Twórczości Ludowej”, „Dzienniku Polskim”, „Zorzy”, „Głosie Młodzieży”, Podhalance”, „Halach i Dziedzinach” (Polska), Tatrzańskim Orle”, „Dzienniku Związkowym (USA), Głosie Katolickim (Francja) czy też „Związkowcu” (Kanada), a także okolicznościowych wydawnictwach, m.in. w pamiętnikach sejmowych Związku Podhalan w Ameryce Północnej. Jego liryki znalazły się w zbiorowych opracowaniach i antologiach poezji: Wieś Tworząca (1987 i 1990), Gruszo polna graj na wietrze (1980), Ojczyzna (1987), Młodnik, (1987), Wołanie z ziemi (1991), Nuty serdeczne (1997), Poezja Gór (1996), Sursum Corda (2000), Kwietno Pani (2015). Twórczość poety była przedmiotem naukowych omówień profesor Anny Brzozowskiej-Krajki oraz profesor Anny Mlekodaj.
Poeta z Poronina jest laureatem kilkudziesięciu literackich konkursów o zasięgu regionalnym, ogólnopolskim, i międzynarodowym. Jego wiersze znalazły się trzykrotnie w finale amerykańskiego konkursu organizowanego przez National Library of Poetry. Występował też w audycjach radiowych w Chicago emitowanych przez polonijne rozgłośnie „Na góralską nutę” oraz „Radio Podhalańskie”. W 1984 roku Telewizja Polska zrealizowała film dokumentalny pt. Umiłowanie poświęcony działalności twórczej poety.
Nagrody i odznaczenia:
- Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis, 2017;
- Nagroda dyrektora Wojewódzkiego Wydziału Kultury i Sztuki w Nowym Sączu, 1985;
- Nagroda Wojewody Nowosądeckiego, 1984;
- Odznaka „Zasłużony dla kultury podhalańskiej”;
- Odznaka „Zasłużony dla Związku Podhalan”;
- Odznaka „Zasłużony dla Gminy Poronin”.
Tomiki indywidualne:
- Góralskie paciorki, 1983;
- Góralsko kolęda, 1984;
- Śpiewkę osotać, 1987;
- Prowadź przez życie, 1998;
- Umiłowanie, 2005;
- Rodowe dziedzictwo – genealogia rodu Łojasów Koślów na tle dziejów wsi Poronin, 2004.
Bibliografia i źródła:
- Trebunia-Staszel Stanisława, Franciszek Łojas-Kośla, https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-franciszek_lojas_kosla.
Opracowała Katarzyna Kraczoń
