Jan Kowalski urodził się w 1936 roku w Przybyłowie (współczesna nazwa – Libidza) w rodzinie chłopskiej. Przed II wojną światową jego rodzice posiadali niewielkie gospodarstwo, a ojciec dorabiał jako górnik w kopalni węgla i rudy. Po wojnie rodzina Kowalskich otrzymała ziemię w Nowym Dworze koło Sycowa. Tam Jan Kowalski w 1951 roku ukończył miejscową szkołę podstawową. Do 1954 roku pomagał rodzicom w gospodarstwie, a następnie kontynuował naukę w Człuchowie w Podstawowej Szkole Sanitarno-Weterynaryjnej.
W 1967 roku uległ wówczas wypadkowi motocyklowemu i został inwalidą II grupy. Po tych zdarzeniach na stałe zamieszkał w Iławie. Długie leczenie szpitalne pobudziło go do pisania. „Żal do losu – jak sam wspomina – wylewałem na papier w moich pierwszych wierszach. Pisałem dla siebie i to mi pomagało zapomnieć o cierpieniu. Tylko w wierszach mogłem obcować ze wsią, za którą tęskniłem coraz bardziej”.
Niebawem przyszły także pierwsze publikacje – radiowe w „Kiermaszu pod kogutkiem”, ale także prasowe. Debiutował w warszawskim miesięczniku „Głos” (organ Związku Zawodowego Emerytów, Rencistów i Inwalidów). Swoje wiersze i opowiadania drukował również w następujących czasopismach: „Chłopska Droga”, „Zielony Sztandar”, „Sztandar Ludu”, „Gromada – Rolnik Polski”, „Ziemia i Pieśń” (dodatek do lubelskiej „Kameny”), „Słowo Powszechne”, „Biuletyn Informacyjny STL”, „Twórczość Ludowa” oraz w kilku antologiach współczesnej poezji i prozy ludowej: „Wieś tworząca” t. V, VI, VII, „Ojczyzna” (1987), „Prowadź nas w jasność” (1994), „Pobożnych diabeł kusił” (1998).
Jan Kowalski uprawiał różne formy literackie. W poezji były to przede wszystkim liryka patriotyczna i osobista oraz aforyzmy i fraszki, a w prozie bajki, legendy, gawędy, opowiadania. Całość twórczości była wszakże ściśle związana ze wsią – tą dawną, jej historią, tradycyjną kulturą i folklorem – oraz z jej współczesnymi przemianami.
Twórca znany był również w swoim regionie jako ludowy rzeźbiarz. Rzeźbił przede wszystkim wizerunki ludzkie oraz tradycyjne motywy warmińsko-mazurskie: postaci w strojach ludowych Warmii i Mazur, rolników podczas pracy, warmińskie baby oraz świątki. dzieła Kowalskiego znajdują się w muzeach etnograficznych w Toruniu, Warszawie, Krakowie, Kwidzynie , Gdańsku i Olsztynku. Brał udział w wystawach sztuki ludowej, ale dla Iławy zasłużył się także w inny sposób. Z własnych funduszy wybudował Iławską Izbę Twórczości Ludowej, która była jego warsztatem pracy. Jednocześnie pełniła ona rolę ludowego domu kultury, w którym swoje prace wystawiali iławscy twórcy ludowi. Artysta był członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych.
Jan Kowalski zmarł w 2013 roku.
Fotografia profilowa, źródło: https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-jan_kowalski.
Nagrody i odznaczenia
- Nagroda im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”, 2002.
- Artystyczna Nagroda im. Jana Pocka
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
Tomiki indywidualne
- Rozrzuciłem moje słowa, 1982
- Bajka o zamku, 1994
- Fraszki, 1999
- Moja miłość się nie zmienia, 2000
- Świat legend i baśni, 2000
Bibliografia i źródła
- Adamowski Jan, Jan Kowalski, https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-jan_kowalski.
- Jan Kowalski, http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php/Jan_Kowalski.
- Materiały i dokumenty zgromadzone w teczce osobowej twórcy, Archiwum STL w Lublinie.
- Paweł Onochin, Jan Kowalski – poeta i rzeźbiarz z Iławy (1936-2013).
- Żyć radośniej, scenariusz i realizacja Joanna Wierzbicka, film dokumentalny, 1985.
