Jan Uścimiak urodził się w 1950 roku w Kopytniku, od 1978 roku mieszka w Chełmie. Jego pradziadek był stolarzem, cieślą i lutnikiem. Z dzieciństwa Jan pamięta wyrzeźbiony przez niego ołtarzyk. Jego pasja do rzeźbienia dojrzewała wiec w domu rodzinnym. Już w dzieciństwie strugał ptaszki, wiatraczki, zabawki, z czasem zaczął wykonywać postacie ludzkie, najczęściej w ich naturalnym środowisku, przy codziennych czynnościach. Częściej niż wieś interesują go sprawy bieżące podpatrzone na ulicy, w parku, na miejskim targu lub potańcówce. Podejmuje także tematykę sakralną, z ogromną pasją rzeźbi anioły, krzyże, piety, figury świętych. Wielokrotnie rzeźbił tez Ostatnią Wieczerzę i Chrystusa Frasobliwego.
Ciekawe są też rzeźby o tematyce świeckiej, często alegoryczne, związane z konkretnymi wydarzeniami (np. Okrągły stół), nawiązujące do aktualnych tematów społecznych, z nutką ironii i humoru z wyraźnie wyrzezanym podpisem.
Uścimiak tworzy rzeźbę pełnoplastyczną i ażurową, często są to kompozycje wielopostaciowe, co nadaje rzeźbie charakter narracyjny. Dba o to, żeby drewno lipowe było w dobrym gatunku i właściwie wysuszone. Gotowe prace pokrywa polichromią, ujawniając upodobanie do ciepłych, pastelowych barw. Maluje temperami rozpuszczonymi w mleku dla uzyskania intensywniejszych kolorów.
Artysta ma na swoim koncie wiele wystaw, jest też laureatem rozlicznych konkursów na sztukę ludową. Jego prace znajdują się w zbiorach muzealnych w Białej Podlaskiej, Chełmie, Lublinie, Toruniu, Warszawie i w Łodzi. Jest wieloletnim członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych.
Nagrody i odznaczenia
- Nagroda wojewody chełmskiego z okazji 20-lecia pracy twórczej, 1994;
- Zasłużony Działacz Kultury, 1996;
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki, 1997;
- Nagroda Prezydenta Miasta Chełma z okazji 25-lecia działalności twórczej, 2000;
- Brązowy Krzyż Zasługi, 2003;
- Złoty Krzyż Zasługi, 2016;
- Medal Fundacji im. Pieńkowskich, 2015.
Wystawy
- Rzeźby Jana Uścimiaka, Wojewódzki Dom Kultury, Biała Podlaska, 1975, wystawa indywidualna;
- Jan Uścimiak. Rzeźba, Muzeum Okręgowe w Chełmie, 1994, wystawa indywidualna.
- Twórczość Jana Uścimiaka z Chełma, Muzeum im. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, 1999, wystawa indywidualna;
- Jan Uścimiak – 25-lecie pracy twórczej, Krajowy Dom Twórczości Ludowej, Lublin, 2000, wystawa indywidualna.
- Gospodarz śpi a jemu w polu rośnie, Galeria Atlas Sztuki, Łódź, 2012, wystawa wraz z malarstwem Stanisława Koguciuka.
- Z potrzeby serca. malarstwo Stanisława Koguciuka, rzeźba Jana Uścimiaka, Fundacja Marka Marii Pieńkowskiego w Rezydencji Pieńków, 2015;
- Kiedy dusza jest szczęśliwa, Muzeum Ziemi Chełmskiej, 2016, wystawa indywidualna.
- Pradzieje zbawienia. Starotestamentowe wizerunki Boga i człowieka, Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Lublin, 2022, wystawa zbiorowa.
Konkursy
- Wojewódzki Przegląd Twórczości Ludowej w Chełmie, 1981 – I nagroda, 1986 – II nagroda, 1989 – II nagroda, 1997 – II nagroda;
- Przegląd twórczości ludowej, Krasnystaw, 1997, 2000, 2001, 2002, 2003, 2008, 2009, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2017, 2019, 2021 – I nagroda;
- Rok Polski, Gminna Biblioteka Publiczna w Wilkowicach, Wilkowice, 2015 – I nagroda;
- Kiedy dusza jest szczęśliwa…, Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza, Chełm, 2016, wystawa indywidualna;
- U schyłku żywota, Gminna Biblioteka Publiczna w Wilkowicach, Wilkowice, 2017 – III nagroda;
- Ocalić od zapomnienia, Gminna Biblioteka Publiczna w Wilkowicach, Wilkowice, 2019 – Grand Prix;
- Twój Karol Wojtyła nasz Papież, Gminna Biblioteka Publiczna w Wilkowicach, Wilkowice, 2020 – wyróżnienie;
- Wiejskie zaślubiny i wesele. Konkurs rzeźby i malarstwa na szkle, Gminna Biblioteka Publiczna w Wilkowicach, Wilkowice, 2021, III nagroda
- Pradzieje zbawienia. Starotestamentowe wizerunki Boga i człowieka, Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Lublin, 2021,wyróżnienie.
- „Święci Cyryl i Metody, współpatroni Europy”, Gminna Biblioteka w Wilkowicach, 2022 – II nagroda.
- Z niewiast najsławniejsza. Tematy maryjne w malarstwie ludowym, Galeria Sztuki Ludowej STL, Lublin 2022, wystawa zbiorowa.
Źródła i bibliografia
- Kiedy dusza jest szczęśliwa… Twórczość Jana Uścimiaka, tekst Małgorzata Podlewska-Bem, Chełm 2016.
- Kołtun Krzysztof, Anioły Uścimiaka, „Niedziela. Tygodnik Katolicki”, 2001, nr 18 (396).
- Kołtun Krzysztof, Świątki z twarzami, „Tygodnik Lubelski”, 11.03.2001.
- Kwaśniewska Eliza, Świątki Jana Uścimiaka, „Sztandar Ludu”, 22.01.1982.
- Ożywić drewno, „Tygodnik Chełmski”, 20-27.12.1986, s. 10.
- Podlewska-Bem, Wystawa Jana Uścimiaka – Kiedy dusza jest szczęśliwa, „Twórczość Ludowa” 2016, nr 3-4, s. 71.
Inne źródła
- Materiały, korespondencja i dokumenty zgromadzone w teczce osobowej artysty, archiwum Stowarzyszenia Twórców Ludowych.
- Pradzieje zbawienia. Starotestamentowe wizerunki Boga i człowieka, red. K. Kraczoń, Lublin 2022.
- Z niewiast najsławniejsza. Tematy maryjne w malarstwie ludowym, red. K. Kraczoń, Lublin 2023, katalog pokonkursowy.
Opracowanie: Katarzyna Kraczoń
