Kazimiera Wiśniewska (1921–2001)

Kazimiera Wiśniewska urodziła się 30 lipca 1921 roku w Hrubieszowie, w rodzinie chłopskiej. Jej rodzicami byli Antoni Łoza i Katarzyna z Danilewiczów. Całe życie mieszkała w Hrubieszowie w zachodniej części jego rolniczego przedmieścia – Sławęcina, przemianowanego później m.in. na ul. Batalionów Chłopskich. W 1935 roku ukończyła w Hrubieszowie siedmioklasową szkołę powszechną. Zajmowała się rolnictwem i sporadycznie krawiectwem, prowadziła dom. W 1947 roku wyszła za mąż za Franciszka Wiśniewskiego, wychowała dwu synów. Zmarła 30 grudnia 2001 roku, pochowana została w Hrubieszowie na cmentarzu przy ul. Kolejowej.

Pierwszy wiersz napisała dla syna w 1960 roku na noworoczną choinkę. Pisała też wierszyki, skecze i inne scenki dramatyczne na szkolne akademie i imieniny nauczycielek. Debiutowała w 1961 roku w „Świerszczyku” wierszowaną zagadką. Jest na wskroś autentyczną przedstawicielką kultury chłopskiej, autorką refleksyjnych liryków osobistych, wierszy opisowych i satyrycznych, kolędowych, kołysanek, przyśpiewek, pieśni religijnych (m.in. na potrzeby hrubieszowskiej parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy), patriotycznych, obrzędowych i okolicznościowych (m.in. dla Liceum Ogólnokształcącego im. S. Staszica w Hrubieszowie), podań, legend, bajek, opowiadań, anegdot, scenariuszy szopek bożonarodzeniowych, herodów. Zbierała tradycyjne pieśni (m.in. dożynkowe, weselne), dokumentowała ludowe wierzenia, zwyczaje (np. chodzenie z gwiazdą czy uracowania, tj. winszowania noworoczne) oraz obrzędy rodzinne i doroczne. W tekstach autorskich używała przeważnie języka literackiego, sięgała też do tzw. gwary kresowej, zwłaszcza do jej cech fonetycznych. Wszechstronnie uzdolniona, zajmowała się też hafciarstwem i szydełkowaniem, wykonywała wycinanki, kwiaty z bibuły, pająki ze słomy (zdobnictwo wnętrz) oraz wyroby z dziedziny plastyki obrzędowej: pisanki, palmy wielkanocne, zabawki choinkowe (w zbiorach m.in. w Muzeum im. S. Staszica w Hrubieszowie).

Należała do Międzywojewódzkiego Klubu Pisarzy Ludowych w Lublinie (1965–1968), od 1968 roku – do Stowarzyszenia Twórców Ludowych, ponadto do Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego. Odbyła wiele spotkań autorskich w hrubieszowskich szkołach i instytucjach, wystąpiła na imprezach towarzyszących VII Festiwalowi Folklorystycznemu w Płocku (1973), wzięła udział w sympozjum ludowym w Białymstoku (1974), uczestniczyła w organizowanych przez STL Ogólnopolskich Spotkaniach Poetyckich, współpracowała z Hrubieszowskim Domem Kultury i Wojewódzkim Domem Kultury w Zamościu. Jej postać i teksty prezentowano w radiowej audycji „Kiermasz pod kogutkiem”.

Drukowała m.in. na łamach „Biuletynu Informacyjnego STL”, „Biuletynu TRH”, „Chłopskiej Drogi”, „Gospodyni”, „Gromady – Rolnika Polskiego”, „Kameny”, „Kuriera Lubelskiego”, „Rolnika Lubelskiego”, „Sztandaru Ludu”, „Twórczości Ludowej”, „Tygodnika Zamojskiego”, „Zamojskiego Kwartalnika Kulturalnego”, „Zielonego Sztandaru” i „Zorzy”.

Utwory jej weszły w skład edycji pokonkursowych: Pokłosie 8 konkursów poetyckich im. S. Buczyńskiego, wyb. Z. Szwal, I. Kozubowska, wstęp Z. Szwal, Hrubieszów 2002 oraz Odejdę a po mnie pieśń zostanie. Wydawnictwo pokonkursowe XXXV edycji Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. J. Pocka, wyb. i oprac. D. Niewiadomski, M. Wójcicka, Lublin 2006 (Biblioteka „Dziedzictwo” STL, t. 55); w zbiorze Dziękczynienie za plony – dożynki. Materiały pomocnicze, zebrał i przyg. do druku E. Marciniak, przedm. R. Andrzejewski, Włocławek 1994, 1996 oraz w książkach: S. Buczyński, Na drodze dróg, t. 2: Wspomnienia i listy, zebrał, oprac. i wstępem poprzedził D. Niewiadomski, Lublin 1993 i S.D. Drewnik, Z Hrubieszowa nad Huczwą, Hrubieszów 1997. A ponadto wprowadzono, z tekstami K. Kołtuna, J. Kulmowej, Cz. Miłosza i J. Pocka, do sztuki teatralnej Wertep. Widowisko bożonarodzeniowe, której premiera odbyła się w 2001 roku w Teatrze Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena w Lublinie (scen. i reż. W. Fełenczak).

W liryce K. Wiśniewskiej dominują motywy ziemi, pracy na roli i natury, częste są treści autotematyczne, religijne, refleksje dotyczące szczęścia oraz wypowiedzi o macierzystym regionie. Nie brak wyznań osobistych i odniesień społeczno-patriotycznych.

W utworach autotematycznych poetka powiadamia o istocie swego pisarstwa. Przejawia olbrzymi autokrytycyzm i pokorę w ocenie własnych dokonań. Stwierdza, że jej twórczość, choć „nieuczona” i „prosta”, to tłumaczy się rodowodem chłopsko-agrarnym, płynie z serca i powstaje wskutek inspiracji budzonych przez naturę. Stanowi remedium na troski, niesie radość, mówi głównie o ziemi, wiejskiej przyrodzie i rolnej pracy. Rozgraniczenie między poezją a pracą wydaje się zresztą według artystki nierealne, gdyż właściwie sama praca jest już poezją, a ideałem byłby wiersz plonujący jak ziarna zboża. Takie pisarstwo przeznaczone jest w pierwszym rzędzie dla rolników i chłopskiego otoczenia, idealny adresat pochodzi zatem z kręgu kulturowego autorki. Odbiorcę i poetkę scala zwłaszcza jednakowy tryb życia, wspólnota losu.

W lirykach osobistych K. Wiśniewska powiadamia z dużą szczerością o prywatnych doznaniach. Zastanawia się nad sensem przypisanej sobie egzystencji i osobowości. W nasyconych żywiołem autobiograficznym tekstach przedstawia dzieje swojej zwieńczonej małżeństwem miłości, kreśli portrety rodziców, opowiada o ważnych wydarzeniach rodzinnych, wzruszająco akceptuje przemijanie i starość. Spodziewaną śmierć ukazuje łagodnie, w stonowanym obrazowaniu, uznając ją za zjawisko naturalne, oznaczające jedynie zmianę istnienia. W utrzymanych w pouczającym tonie lirykach dedykacyjno-testamentowych wyraża nadzieję, że najbliżsi przejmą jej styl życia.

W wielu wierszach zaznacza się kult ziemi i pojawia pradawne wyobrażenie ziemi matki, z którą człowiek utożsamia się uczuciowo i zespala przez trwającą do kresu doczesności pracę. Zdaniem pisarki, dobra ziemia dzięki współdziałaniu z rolnikiem oraz wskutek kosmicznej solidarności z niebem i słońcem stwarza podstawy egzystencji. Jej opiekuńczość, witalizm i płodność budzą podziw i szacunek.

Poetka uważa przy tym, że twórcza działalność człowieka najpełniej realizuje się w pracy na roli, która stanowi główną treść życia, czynność rodzinną jednoczącą z przodkami, przeznaczenie chłopskich pokoleń. Podkreśla ustawiczność, kategoryczność i fizyczność trudu, sprawowanego bez względu na okoliczności, zgodnie z rocznym tokiem wegetacyjnym. Uzmysławia, że w wiejskim środowisku wszystko wiąże się z pracą, a pola i łąki stają się też przestrzenią odpoczynku. Co więcej, wspomina o chwilach radości po znojnej robocie i łączącej wspólnotę zabawie, np. podczas dożynek. W świadomości autorki ogromną wartość osiąga poza tym chleb, postrzegany jako efekt i zarazem symbol działań agrarnych, znak harmonii i trwałości bytu, obiekt respektu kultowego. Chleb jest także przejawem chłopskiej hojności i powszechnego dobra, żywi nie tylko swoich wytwórców – utrzymuje wszystkich mieszkańców ojczyzny.

Obrazy natury występują z reguły w obrębie liryki pejzażowo-opisowej. Poetka przy pomocy personifikacji ilustruje osobliwości przyrody właściwe każdej porze roku. Dostrzega w naturze siłę kreatywną i koegzystencję jej tworów. Niekiedy, dla nadania barw arkadyjskich swojej rzeczywistości, idealizuje przyrodę. Natura staje się też komponentem wierszy, prezentujących w cyklu dorocznym chłopską pracę i wiąże się z chrześcijańskim rokiem liturgiczno-obrzędowym. I tak, w utworach wielkanocnych treści rezurekcyjne współbrzmią z symboliką „dobrego” początku – wiosennego odrodzenia. Żniwa i dożynki łączą się z kultem maryjnym, a zima współtworzy klimat liryków bożonarodzeniowych i noworocznych. W dodatku, autorka na kanwie natury snuje refleksje osobiste, posługując się w tekstach eschatologicznych dla przedstawienia swego losu metaforyką rolno-wegetacyjną.

Wśród utworów religijnych nader ważne okazują się wiersze konfesyjne, w których poetka poświadcza swą przynależność do chrześcijaństwa. Składa jednoznaczne deklaracje wyznaniowe i dostosowuje dogmaty wiary do chłopskiego światopoglądu, wyrażając je symboliką znamienną dla wiejskiego środowiska. Postrzega Boga jako kreatora absolutnego, transcendentnego, fundującego życie i określającego los wyznawców. Ale zdarzają się też obrazy, w których dochodzi do panteistycznego ucieleśnienia Najwyższego, utożsamienia go z naturą. Takie ukonkretnienie, poddające w gruncie rzeczy ziemię i rośliny mocy nadprzyrodzonej, zapewnia pomyślność i nadaje sens doczesności.

Wiśniewska zawsze była pisarką „swojego” miejsca, stąd teksty o treściach regionalnych, w których dominują zachwyty nad gwarantującą dostatnią egzystencję macierzystą krainą hrubieszowską. Przestrzeń ta okazuje się piękna, cenna i niepowtarzalna, słynna dzięki czarnoziemom i obfitemu plonowaniu. Poetka pisze o radości istnienia wśród znanych od dzieciństwa krajobrazów, utożsamia się ideowo i mentalnie z terytorium swego urodzenia, gdzie mogiły przodków i gdzie doświadczyła jedności pokoleniowej. Zwierza się, że ukształtowały ją typowe dla regionu hrubieszowskiego wartości „elementarne” – religijność, kult rolny, etos pracy oraz rodzima mowa, tradycja, lokalny i ponadregionalny patriotyzm. Z refleksji na temat szczęścia dowiadujemy się z kolei, że oprócz zarysowanych więzi zapewnia je możliwość samorealizacji twórczej i harmonia rodzinna. Niezbędny dla poczucia indywidualnego spełnienia okazuje się także pokój na świecie oraz zgoda i ład w ojczyźnie.

W prozie zaznaczają się wprost organiczne więzi z tradycją lokalnej wspólnoty i kulturą ludową. K. Wiśniewska powołuje się na funkcjonujące od pokoleń w swoim środowisku przekazy, korzysta też z relacji rodzinnych (szczególnie opowieści ojca) i utrwalonej w pamięci własnej wiedzy. Pisze z autopsji, sobą poświadcza prawdziwość wydarzeń. Z reguły w konwencji opowieści wspomnieniowej przedstawia dawne codzienne życie wiejskie, niezwykłe wypadki (pożar Sławęcina) i praktyki kultowe (odpust w Krasnobrodzie). Prócz tego umieszcza utwory w bogatych kontekstach kulturowych. Przykładowo, w Podaniu o Hrubieszowie i Sławęcinie sięga do mitycznej królowej Polski Wandy – córki równie mitycznego Kraka, przymuszanej do małżeństwa przez księcia niemieckiego. Pierwiastki tego prapolskiego mitu wprowadza do wywodu, wyjaśniającego lokalne nazwy i ukształtowanie przestrzeni swojego życia. Tekst Bajka opiera z kolei na znanym motywie spółki chłopa i diabła. Niektóre opowieści, np. o pokutujących duszach, wyróżnia moralizatorstwo, inne łączą pouczanie z sytuacjami satyryczno-humorystycznymi, jak w przypadku dziada ukaranego za naruszenie zasad „kultury dziadowskiej” czy młodej mężatki skarconej za nieróbstwo. Pojawiają się też opowieści wierzeniowe, chociażby o ukazującej się nad brzegiem Huczwy samobójczyni oraz utwory o zakroju metafizycznym, m.in. przekaz o zakorzenionym w folklorze motywie matki-opiekunki, czuwającej po śmierci nad swoim dzieckiem.

Teksty dramaturgiczne mają duże walory poznawcze, ukazują przebieg tradycyjnej sławęcińskiej szopki bożonarodzeniowej i herodów, odgrywanych w pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia oraz w dniu Nowego Roku.

Od 2002 roku Gminny Ośrodek Kultury w Hrubieszowie zs. w Wołajowicach i Biblioteka Publiczna w Czerniczynie organizują Gminny Konkurs Recytatorski im. K. Wiśniewskiej.

Nagrody i odznaczenia:

• Medal pamiątkowy 10-lecia Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego, 1970
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, 1970)
• Zasłużony dla Zamojszczyzny, 1983
• Medal 40-lecia PRL, 1984
• Nagroda im. Oskara Kolberga,  1999

Konkursy literackie:

• Ogólnopolski Konkurs Literacki im. J. Pocka,  STL,  nagroda specjalna w poezji – 1974, 1991, 1995; wyróżnienia w poezji – 1988, 1994 oraz w prozie – II nagroda – 1994 i wyróżnienie – 1996;
• Konkurs Poetycki im. S. Buczyńskiego Oddziału Zamojskiego STL, II nagroda – 1997 i wyróżnienia -1989, 1993, 1995;
• Konkurs Poetów Ludowych diecezji lubelskiej, III nagroda – 1988; wyróżnienia – 1987, 1989, 1990;
• Moja wieś dawniej i współcześnie, Muzeum Wsi Lubelskiej, 1975;
• Zwyczaje rodzinne w kulturze ludowej – miłość i małżeństwo, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, 1977;
• Wojsko polskie w poezji ludowej, wyróżnienie 1978;
•  Ziemia zamojska w poezji ludowej, Wydz. Kultury i Sztuki UW w Zamościu, 1987, III nagroda;
• Ojczyzna, Zamość, 1984, III nagroda;
• Wiersze dzieciom, WDK Chełm, 1990, nagroda specjalna;
• Zwyczaje i obrzędy wiejskie na wesoło, WDK, Zamość 1995, III nagroda;
• Moje XXX-lecie w pow. hrubieszowskim, TRH, 1974, III nagroda.

Tomiki autorskie:

• Wrosłam w te łany, wyb., oprac. i wstęp D. Niewiadomski, Lublin 1978.
• Moje srebrne nuty, wstęp, wyb. i oprac. S. Aleksandrowicz, Hrubieszów 1990.
• Kłosy z mojego pola, wyb., oprac. i wstęp M.H. Górska, Zamość [1994];
• Duch matki, wyb., oprac. i wstęp D. Niewiadomski, Lublin 1994.
• Kazimiera Wiśniewska. Poetka ludowa z Hrubieszowa, oprac. M.H. Górska, WDK, Zamość, brw.

Publikacje w edycjach zbiorowych:

• Wiersze proste jak życie. Antologia współczesnej polskiej poezji ludowej, wstęp i red. R. Rosiak, Lublin 1966.
• Antologia współczesnej poezji ludowej, oprac. J. Szczawiej, Warszawa 1967, 1972.
• Wieś tworząca, wyb., wstęp i oprac. E. i R. Rosiakowie, t. 3, Lublin 1968.
• Pogłosy ziemi. Antologia współczesnej ludowej poezji religijnej, wyb. i przedm. S. Jończyk, Warszawa 1971, 1972.
• Wieś tworząca. Antologia współczesnej poezji chłopskiej, wyb., wstęp i oprac. R. Rosiak, t. 5, Lublin 1974.
• Wieś tworząca. Wiersze o pracy i ojczyźnie, wyb., słowo wstępne i oprac. R. Rosiak, t. 6, Lublin 1980.
• Współczesne podania ludowe, wyb., wstęp i oprac. M. Łesiów, Lublin 1982.
• Nasz chleb powszedni. Poetycki katalog chleba, wyb. i posł. S. Aleksandrowicz, Lublin 1983.
• Wieś tworząca. Pory roku w poezji ludowej, wyb., słowo wstępne i oprac. R. Rosiak, t. 7, Lublin 1983.
• Antologia poezji ludowej. 1830–1980, oprac. J. Szczawiej, Warszawa 1985.
• Złote ziarna. Antologia współczesnej poezji ludowej ziemi zamojskiej, zebrał, oprac. i posł. opatrzył J. Adamowski, Lublin 1985.
• Całe bogactwo domu, wyb. i wstęp S. Aleksandrowicz, Lublin 1986.
• Nad ołtarzem pól. Antologia religijnej poezji ludowej Lubelszczyzny, wyb. i słowo wstępne M. Łesiów, Lublin 1986.
• Ojczyzna. Antologia współczesnej poezji ludowej, wyb., oprac. i posł. S. Weremczuk, Lublin 1987.
• Śródpolne pacierze, wyb. i wstęp S. Aleksandrowicz, Lublin 1989.
• Wieś tworząca, wyb., słowo wstępne i oprac. A. Brzozowska-Krajka, t. 8, Lublin 1990.
• Wołanie z ziemi. Antologia jednego wiersza ludowej poezji religijnej, zebrał, oprac. i słowem wstępnym opatrzył D. Niewiadomski, Lublin 1991.
• Okruchy chleba. Antologia polskiej liryki z motywem chleba, wyb. i układ S. Placka i M. Bocian, Wrocław 1992.
• Prowadź nas w jasność. Antologia ludowej liryki religijnej, zebrał, oprac. i słowem wstępnym opatrzył D. Niewiadomski, Lublin 1994.
• Ziarna wiecznej nadziei. Antologia ludowej poezji metafizycznej i religijnej, wyb., oprac., słowo wstępne i noty biogr. D. Niewiadomski, Lublin 1994.
• Kocham cię, wiosko moja. Wiersze o pięknie życia na wsi, zebrał i przyg. do druku E. Marciniak, przedm. R. Andrzejewski, Włocławek 1995.
• Kocham Cię, ziemio rodzinna. Wiersze o umiłowaniu ziemi ojczystej, zebrał i przyg. do druku E. Marciniak, przedm. R. Andrzejewski, Włocławek 1995.
• Kocham Was. Wiersze na różne okazje (Dzień matki, babci, ojca…), zebrał i przyg. do druku E. Marciniak, przedm. R. Andrzejewski, Włocławek 1995, 1996.
• Największa jest miłość. Ant. polskiej poezji o miłości rodzinnej, wyb., oprac., wstęp T. Jania, Kraków 1995.
• Drzewo życia. Antologia prozy ludowej Zamojszczyzny, zebrał, oprac., wstępem i notami biogr. opatrzył D. Niewiadomski, Lublin 1997.
• Pobożnych diabeł kusił. Antologia nadnaturalnej prozy ludowej, zebrał, oprac., wstępem i notami biogr. opatrzył D. Niewiadomski, Lublin 1998.
• Gdzie pył chlebowy słońca sięga. Motyw „małej ojczyzny” w poezji ludowej ziemi lubelskiej, zebrał, oprac., wstępem i notami biogr. opatrzył D. Niewiadomski, Lublin 2001.

Bibliografia i źródła:

• Aleksandrowicz S., Pisarka z Hrubieszowa, „Dziennik Lubelski” 1991, nr 157, s. 5.
• Borek W., Jej wiersze z czarnych skib zrodzone, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” 2002, nr 1–2, s. 39–40.
• Chłopscy pisarze Lubelszczyzny. Katalog wystawy, wyb. i oprac. S. Aleksandrowicz, wstęp D. Niewiadomski, Lublin 1995, s. 46–47
• Cimek E.F. , Poezja źródlana, chlebna, promienista, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” 1994, nr 3, s. 64–66.
• Górska H. , Dziedzictwo ziemi, „ZKK” 1996, nr 1, s. 58–59.
• Górska H., „Srebrne nuty” Kazimiery Wiśniewskiej, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” 1991, nr 1, s. 41.
• Grzymała D., Wpisani w krajobraz Ziemi Hrubieszowskiej, Hrubieszów 2014, s. 40–55.
• Kamiński R. , Nie tylko poezja, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” 1997, nr 2–3, s. 108.
• Katalog Laureatów Nagrody imienia Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” 1997–2006, red. K. Markiewicz, A.M. Mironiuk, nota biogr. B. Zagórna-Tężycka, Przysucha 2006, s. 81–82
• Kołtun K., „Moje srebrne nuty”, „Przegląd Kresowy” 1991, nr 13.
• Kosienkowska H. , Ocalić od zapomnienia, „Twórczość Ludowa” 1996, nr 1, s. 46.
• Kozicka H., Poetka z Hrubieszowa, „Chłopska Droga” 1979, nr 76.
• Niewiadomski D., Sacrum w poezji ludowej, „Twórczość Ludowa” 1988, nr 4, s. 31–33.
• Niewiadomski D., Droga do chleba, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” 1989, nr 3, s. 34–37.
• Niewiadomski D., Pory roku w poezji Kazimiery Wiśniewskiej, „Twórczość Ludowa” 1991, nr 2, s. 52–53.
• Niewiadomski D. , Kazimiera Wiśniewska – „Poetka Niezapominajkowa” Ziemi Hrubieszowskiej. Szkic biobibliograficzny, „Biuletyn TRH” 2002, nr 3–4, s. 2–4.
• Prystupa A. , Laureaci nagrody im. Oskara Kolberga, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” 1999, nr 3–4, s. 55–56.
• Rosiak R., Szczęście – to miłość, wolność i pokój, „Kurier Lubelski” 1976, nr 19.
• Rosiak R., Wrosłam w te łany, „Kurier Lubelski” 1979, nr 69, s. 2.
• Toniak K., Poetka z Hrubieszowa, „Gospodyni” 1991, nr 35, s. 5.

Wiersze Kazimiery Wiśniewskiej

Modlitwa

Boże mój drogi, pozwól kochać Ciebie,
chociaż jesteś wielką tajemnicą,
ja wiem dobrze, że to dzięki Tobie
wszystkie istnienia życiem się szczycą.

Ty słońce wprowadzasz na firmament nieba,
zsyłasz strugi deszczu, gdy Cię prosi gleba;
Ty wkoło poruszasz globem naszej ziemi,
ogrzewasz kraj każdy słonecznym promieniem.

Ty zapalasz iskierki na szarym tle nieba
i księżyc jak bochen jaśniutkiego chleba;
Ty poruszasz czasem dni, nocy, miesięcy,
przez lat bardzo wiele, od wieków tysięcy.

O! Proszę! Wzrusz me serce, by biło dla Ciebie,
Boże mój najdroższy, który jesteś w niebie.

Ziarna wiecznej nadziei, Lublin 1994, s. 215.

Kłos z mego pola

Ten kłos zerwany jest z mego pola,
Z którym związana jest moja dola.
Jest w nim moc wschodów, zachodów słońca
I chłodne rosy, i żar gorąca,
Zapach bławatów, kąkoli, chleba,
Złoto promieni i błękit nieba,
Parskanie koni orzących rolę,
Czerwień siewników siejących pole,
Chór ptaszków polnych i pszczół muzyka,
I me spojrzenie, które w kłos wnika.
I choć objętość kłosa uboga,
Zmieściła w sobie Wielkiego Boga,
Który wśród słońca, deszczu, zieleni
Żyje we wszystkich kłosach tej ziemi.

Z rękopisu, war. Kłosy z mojego pola, Zamość [1994], s. 6

Wrosłam

Już wrosłam w te łany złote,
z błękitem nieba nad nimi,
z różową w świtaniu zorzą,
z gwiazdami, kulkami świetlnymi.

Już wrosłam w szum, mowę kłosów,
gdy do żniw dzwonią i grają,
a ciągle zgłodniałe wróble
stadami je obsiadają.

Już wrosłam w cudne zapachy,

gdy w lesie polami się niosą,
z kobierców łąk wielobarwnych
skropionych kryształków rosą.

Już wrosłam, jakby ślub wzięłam
ziemią dobrą jak matka
i wciąż z nią jestem – a ona ze mną –
i tak już będzie do sił mych ostatka.

Wrosłam w te łany, Lublin 1978, s. 29.

Przemijanie

Tu na Hrubieszów spojrzałam raz pierwszy
u matka mnie kołysała
o tej przepięknej i żyznej ziemi
prześliczne pieśni śpiewała

Dziś nie ma matki, już odjechała
tam skąd się nigdy nie wraca
tylko mogiłę w cmentarnej ziemi
kroplami łez ciągle zraszam

A ja w pokoju przy kolebeczce
małego wnuczka zasiadam
o mej rodzinnej i pięknej ziemi
przeróżne pieśni układam

Że taka śliczna, że urodzajna
w lasy i sady strojna
w kwieciste łąki, barwne zagony
uśmiechem dziecka spokojna

Że buraczana, złocistopszenna
i ziemniaczana i lniana
że jak dziewczyna kusząca, rzewna
prosta i swoja, kochana

Dziś jestem starsza, choć niestara jeszcze
pracuję dziarsko na roli
i śpiewam pieśni dzieciom, wnuczętom
o ziemi najmilszej mojej

Gdzie pył chlebowy słońca sięga, Lublin 2001, s. 231-232.