Historia Stowarzyszenia Twórców Ludowych

W 1968 roku w Lublinie z inicjatywy lubelskich pisarzy i artystów ludowych, a także działaczy społeczno-kulturalnych powołano ogólnopolskie Stowarzyszenie Twórców Ludowych. Podwalinę dla nowo powstałej organizacji stanowił założony trzy lata wcześniej Międzywojewódzki Klub Pisarzy Ludowych w Lublinie.

Wśród założycieli Stowarzyszenia znaleźli się Bronisław Pietrak, Jan Pocek, Jan Nadolny, Władysław Kuchta, Zygmunt Kupisz, Józef Skura, Piotr Krzykawski, Walenty Kunysz, Antoni Pieper, Jadwiga Litwiniuk, Stanisław Weremczuk, Adela Jabłońska, Józef Małek, Roman Rosiak, Włodzimierz Chećko, Aleksander Fijałkowski, Stanisław Szulc, Wacław Gutowski i Edward Bychawski.

Pierwszy oficjalny Zjazd Twórców Ludowych odbył się 27-28 maja 1968 roku w Lublinie, wzięło w nim udział 70 twórców z 12 województw. Nad salą obrad w lubelskim Zamku górowało motto zaczerpnięte z wiersza Jana Pocka:

Musimy swoją Ojczyznę pachnącą różami i chlebem wprzód nakryć własnym sercem jak gdyby drugim niebem…

Samo powstanie orga­nizacji, otaczającej opieką prawną i merytoryczną twórców ludowych, było ewenementem w skali europejskiej i chyba nie tylko. Stowarzyszenie powstało dzięki zaangażowaniu samych twórców ludowych, mających świadomość, jak wiele wartości wnoszą do kultury narodowej oraz grona ludzi wywodzących się z różnych środowisk, którzy zdawali sobie sprawę z faktu, że taka organizacja jest niezbędna, by twórczość ludowa zupełnie nie zanikła.

Pierwszym prezesem STL został Bronisław Pietrak – kowal, poeta i wycinankarz z Gutanowa, społecznik, nazywany chłopskim Kochanowskim. Wysoki, szczupły, o małej głowie i wyrazistych rysach, ubrany w bryczesy i wysokie buty zjawiał się w urzędach i ówczesnych komitetach partyjnych Puław, Lublina, War­szawy, a nawet w Komitecie Centralnym, upominając się o spra­wy wsi. Rozumiał i chciał walczyć o samorodne talenty. Mimo trudności i niełatwej sytuacji politycznej w kraju, to głównie dzięki jego zaangażowaniu i aktywności w terenie udało się zawiązać Stowarzyszenie.

Jakże wiersza nie napisać
co się w sercu zrodził.
Co spał ze mną w cichą nockę
co za pługiem chodził
co pomagał mi przy pracy
w kuźni i w stodole
I do miasta ze mną jeździł
I wychodził w pole.

Głównym celem nowo powstałej organizacji było kultywowanie tradycji ludowej twórczości w dziedzinie pisarstwa, plastyki i rzemiosła artystycznego, postanowiono popularyzować najwartościowsze przejawy twórczości ludowej i folkloru oraz otoczyć opieką twórców ludowych. Od po­czątku miała to być organizacja kreatywna, dynamicznie wpisana we współczesne życie, na pierwszym miejscu stawiająca indywidualnego twórcę.

Pierwszą siedzibą biura stało się biurko w Wojewódzkim Domu Kultury na Zamku w Lublinie.

Pod koniec 1969 roku powstała Rada Naukowa STL jako społeczny organ doradczy i opiniujący. Na jej czele stanął prof. Roman Reinfuss, który od początku był wielkim orędownikiem powołania stowarzyszenia. Po latach tak wspominał:

„Mnie nurtowała zawsze jedna historia, stosunek do twórczości ludowej był dotąd typu opiekuńczego, taki z zewnątrz. Czy to było Ministerstwo Kultury i Sztuki, czy „Cepelia”, spełniały swoją rolę, ale to się robiło „dla”. Ja uważałem i uważam, iż rozwój wsi, postęp poszedł tak daleko, że chłop powinien sam umieć żądać, zabiegać o swoje sprawy. I dlatego marzyło mi się, by powstało Stowarzyszenie Twórców Ludowych, które byłoby czymś w rodzaju związku twórczego czy zawodowego, ale którego celem byłaby ochrona i rzeczywisty rozwój twórczości ludowej.”

fot. Archiwum STL

Rada Naukowa, działająca w czterech sekcjach: sztuki ludowej, literatury ludowej, folkloru i programowej, skupia w swoich szeregach specjalistów z różnych dziedzin twórczości ludowej zarówno naukowców, jak i praktyków. W kolejnych latach przewodniczącymi Rady Naukowej byli dr Aleksander Błachowski, prof. Józef Styk oraz – pełniący obowiązki do dnia dzisiejszego – prof. Jan Adamowski.

W 1969 roku powstają pierwsze oddziały regionalne – warmińsko-mazurski z siedzibą w Olsztynie oraz lubelski. Pod koniec 1972 roku Stowarzyszenie zrzeszało 407 twórców, w tym 251 plastyków i 156 pisarzy. Podejmowane inicjatywy, spotkania, konkursy, wystawy zachęcały kolejnych twórców do wstępowania w szeregi Stowarzyszenia. Swoje miejsce znaleźli tu pisarze i poeci, muzycy ludowi oraz przedstawiciele takich dyscyplin, jak rzeźba, malarstwo, kowalstwo, tkactwo, garncarstwo, snycerstwo, plastyka zdobnicza, obrzędowa i in. Dla wielu z nich przynależność do STL była czynnikiem sprzyjającym rozwojowi ich twórczości.