Słoma jako naturalny surowiec powstały z dojrzałego, ściętego i wymłóconego zboża w kulturze tradycyjnej znalazła szerokie zastosowanie. W wielu dziedzinach życia wykorzystuje się ją do dziś. Ze względu na swoje właściwości (elastyczność, wytrzymałość i walory estetyczne) używana jest w budownictwie (dawniej głównie do krycia chałup, była też elementem konstrukcyjnym ścian) oraz w plecionkarstwie (kosze, naczynia zasobowe do przechowywania zboża, misy i ule – tzw. koszki). Ze słomy wykonywano także elementy strojów ludowych i obrzędowych – kapelusze, torby, buty, a także powrósła i czapki dla kolędników. Przy ich wyrobie stosowano technikę spiralną (zwaną pętelkową) bądź warkoczową. Słoma była też jednym z podstawowych materiałów przy wykonywaniu kukieł maszkar obrzędowych (marzanna, Judasz).
Słomie przypisywano też szereg właściwości magicznych, co znajduje odzwierciedlenie w licznych praktykach o rytuałach obrzędowości rodzinnej i dorocznej. Wegetacyjno-płodnościowy sens miała słoma przynoszona do izby w wigilijny wieczór. Nie tylko rzucano ją pod tragarz, ale układano na stole pod obrusem, na podłodze, owijano wokół nóg stołu, używano jej jako elementu stroju kolędników, po święcie wykorzystywano do pobudzania urodzaju w polu, w sadzie, w oborze – obwiązywano nią drzewa owocowe, wtykano w pole, palono a popiół sypano na warzywa, dawano kurom, zanoszono do obory, owijano wokół bezpłodnej kobiety, smagano nią domowników itp. Wierzono, że w każdej z opisanej tu sytuacji słoma była dla osób i przedmiotów, które miały z nią styczność gwarantem płodności i obfitości.
Słoma jest także obecna w sztuce ludowej. Dzieci wykonywały z niej drobne zabawki – lalki, zwierzaka, ptaszki. Kobiety przygotowywały np. słomiane pająki, które zawieszane pod powałą – dzięki temu, że zostały wykonane ze słomy – miały potęgować płodność i podtrzymać ciągłość wegetacji. Niektóre w całości były wykonane ze słomy, do innych dodawano elementy bibułkowe. Obecnie ze słomy powstają ozdoby choinkowe: łańcuchy, gwiazdki, aniołki, bombki, lalki, mikołaje, rybki, serca, dzwonki i in. Wyroby słomiane są powszechne na Lubelszczyźnie.
Bibliografia:
Czerwiński Tomasz, Wyposażenie domu wiejskiego w Polsce, Warszawa 2009.
Domańska-Kubiak Irena, 1979, Wegetacyjny sens kolędowania, „Polska Sztuka Ludowa”, nr 1, s. 17–32.
Kraczoń Katarzyna, Plastyka obrzędowa i zdobnicza Lubelszczyzny – specyfika i funkcje, [w:] Kultura ludowa Lubelszczyzny. Stan – Wartości – Perspektywy, pod red. Jana Adamowskiego, Lublin 2020, s. 99–211.
Skuza Zbigniew Adam, Ginące zawody w Polsce, Warszawa 2006.
Tymochowicz Mariola, Słoma w kulturze tradycyjnej, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, 20017, nr 17, s. 146–160.
