Ozdoby choinkowe to niezbędny element konstytuujący choinkę, będącą współcześnie nieodzownym symbolem świąt Bożego Narodzenia. Trudno wymienić wszystkie elementy dekoracyjne choinki, gdyż na przestrzeni lat ulegały one jakościowym i ilościowym przeobrażeniom. Trzeba jednak pamiętać, że niektóre z nich posiadają głęboką symbolikę związaną z bożonarodzeniowym okresem przejścia. Przygotowywano je zazwyczaj tuż przed świętami w długie zimowe wieczory, angażując do pracy wszystkich członków rodziny, nawet tych najmłodszych. Tradycyjne ozdoby choinkowe wykonane były z prostych, powszechnie dostępnych materiałów, a więc ze słomy, papieru, bibuły, waty i in. Wykorzystywano także elementy roślin – szyszki, orzechy. Na choince wieszano także ciastka i owoce. Starano się przy tym dopełnić symboliczną treść drzewka i jego dekoracyjny charakter.
Wśród popularnych ozdób należy wskazać przede wszystkim te wykonane tylko słomy (gwiazdy, aniołki, rybki, łabędzie, ptaszki, Mikołaje, baławanki, lalki, dzwonki, sople, bombki), ze słomy w połączeniu z bibułą (kryształki, gwiazdy przestrzenne, lalki, łańcuchy ze słomy i harmonijnie złożonych bibułek), ozdoby z papieru i bibuły (jeżyki, bombki, aniołki, wisiorki, pawie oczka, ptaszki i in.).
Innymi ozdobami, współcześnie coraz rzadziej spotykanymi, są ozdoby z opłatków, Wykonywano je jako element zawiązywania wspólnoty, nawiązując do chrześcijańskiej tradycji dzielenia i rozdawania chlebów ofiarnych – ozdoby te miały najczęściej postać krążków lub gwiazd, układanych z wąskich, łączonych śliną kawałków kolorowego opłatka. Symbolizowały miłość, zgodę i pojednanie, miały zapewnić domowi spokój, błogosławieństwo i szczęście. Najbardziej kunsztowną ozdobą z opłatka były światy – przestrzenne formy budowane z elementów geometrycznych, ćwiartek koła, rzadziej prostokątów i trójkącików. Ze względu na swój kształt symbolizowały kulę ziemską, łączono je także z władzą Chrystusa-Zbawiciela nad światem. Światy umieszczano na belkach stropowych, nad stołem jako samodzielną ozdobę, albo jako centralny element podłaźniczki, obecnie stanowią jedną z ozdób choinki.
Tradycje wykonywania ozdób choinkowych są wciąż żywe w całej Polsce. Kultywują je twórcy ludowi z różnych regionów etnograficznych, głównie ci, którzy zajmują się plastyką zdobniczą i obrzędową, łącząc też umiejętności z innych dziedzin sztuki. Prace powstają głównie sezonowo.
Opracowanie: Katarzyna Kraczoń
ozdoby z opłatków –Do dziś tradycyjne ozdoby z kolorowych opłatków wykonuje Jan Embinger[1] z Panieńszczyzny (pow. lubelski) oraz twórca młodego pokolenia Michał Kowalik z Lublina.
[1] Dane o twórcach ludowych pochodzą z aktualnego Rejestru członków Stowarzyszenia Twórców Ludowych (stan na 31 grudnia 2018).
* Zdjęcie główne: wyk. Alicja Matczak, fot. Paweł Onochin
Bibliografia:
- Kasiborska-Sadowska E., Plastyka zdobnicza, [w:] Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura ludowa, Lublin 2001, s.141–146.
- Kraczoń K., Plastyka obrzędowa i zdobnicza Lubelszczyzny – specyfika i funkcje, [w:] Kultura ludowa Lubelszczyzny. Stan – Wartości – Perspektywy, pod red. Jana Adamowskiego, Lublin 2020, s. 199–211.
- Smyk K., Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Kraków 2009.
