Dzieje ludowego malarstwa wiążą się z rozpowszechnionym w drugiej połowie XVII wieku kultem świętych obrazów i świętych miejsc. Już w połowie XVIII stulecia nie było domu bez obrazu, a raczej bez sekwencji obrazów ustawianych obok siebie na specjalnych półkach umieszczanych pod powałą. Zajmowały one ważne miejsce w domu, ozdabiano je zielonymi gałązkami, kwiatami z bibuły, czczono, szanowano i podziwiano.
W Polsce malowidła na szklanej tafli potocznie nazywane są obrazami malowanymi na szkle. Nie jest to jednak zbyt precyzyjna nazwa, ponieważ tak naprawdę są one malowane pod szkłem. Wyrób obrazów wymagał sporej sprawności, malarz musiał umieć sporządzić spoiwo, farby kryjące, dojść do perfekcji w odwrotnym cyklu malowania. Obrazy na szkle powstawały w następujący sposób – najpierw na taflę szklaną nakładano kontury postaci i ornamentów oraz te szczegóły, które w obrazach na innych podłożach dodawane były na końcu, np. rumieńce na twarzach. Kontur obrysowujący daną postać był czarny lub barwny. Następnie po wyschnięciu pierwszej warstwy, wypełniano powierzchnie między konturami. Na końcu malowano tło, które niekiedy pokrywało całą taflę wraz z częściami zamalowanymi już poprzednio. Przy takim odwróconym porządku pracy właściwa powierzchnia malowidła, która jest przeznaczona do oglądania, znajduje się pod szkłem. Osoby, rzeczy, ornamenty były traktowane płasko, nie imitując trzeciego wymiaru. Każde wolne miejsce tła było wypełnione ornamentem lub fantazyjnymi kwiatami.
Obrazy malowane na szkle wytwarzano taśmowo i w ogromnych ilościach, zgodnie z przyjętymi wzorami. Przy produkcji korzystano z gotowego wzoru, którym była najczęściej grafika dewocyjna. Podkładano ją pod szklaną taflę i kopiowano, malując bezpośrednio na szkle kontury kompozycji. W ten sposób odbijano ogólny schemat kompozycji, natomiast szczegóły i ornamenty były inwencją twórcy.
Podobnie jak w innych dziedzinach sztuki przedstawiającej większość tematów związana była z charakterem ludowej religijności. Malowano wizerunki Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Bożej w różnych przedstawieniach, obrazy świętych patronów, sceny biblijne (np. Boże Narodzenie). Współcześnie jednym z ulubionych tematów stały się anioły. W malarstwie podhalańskim popularne były także malowidła przedstawiające sceny z życia zbójników.
Polskie malarstwo na szkle występuje w kilku odmianach. Najliczniej reprezentowane są dwie grupy: dolnośląska i podhalańska. Odrębny styl posiadają też prace pochodzące z Wielkopolski, Kaszub oraz z Warmii i Mazur.
Opracowanie: Katarzyna Kraczoń
Bibliografia:
Błachowski A., Malarstwo na szkle. Tradycja i współczesność polskiej sztuki ludowej, Lublin 2004.
Jackowski A., Obrazy ludowe, Lublin 1998.
Jackowski A., Polska sztuka ludowa, Warszawa 2002.
Mironiuk-Nikolska A., Polska sztuka ludowa, Warszawa 2010.
